สารแห่งความสุข Dopamine Endorphin Oxytocin Serotonin
นายอนุกูล เมฆสุทัศน์
นักวิชาการวิทยาศาสตร์ศึกษา
เราอาจจะเคยสงสัยกันว่าทำไมนักกีฬาถึงได้อึดกันจัง นักวิ่งมาราธอนระยะไกลๆ เค้าวิ่งได้นานๆ โดยไม่เจ็บเลย อะไรคือตัวการที่ทำให้เรายังวิ่งได้ ถึงจะวิ่งแล้วเจ็บ แต่ก็ยังคงวิ่งต่อไปได้เรื่อย ๆ หรืออะไรที่ทำให้เราอยากกินอาหารประเภทแป้ง หรือทำไมเราถึงง่วงนอนและรู้สึกดีเวลากินอาหารประเภทแป้ง ทำไมเรารู้สึกดีเวลาได้คุยกับคนอื่น ๆ ได้สังสรรค์กับเพื่อนๆ คำตอบทั้งหมดอยู่ในสมองของเรา
สมองเป็นอวัยวะที่ซับซ้อนที่ควบคุมและมีผลต่อชีวิตประจำวันของเราอย่างมาก สมองประกอบ
ไปด้วย Neurons นับพันล้าน เชื่อมต่อกันด้วย Synapse แต่ละ Neuron สามารถสื่อสารกันผ่าน Axons โดยจะนำสัญญาณที่เกิดขึ้นส่งไปยังสมองหรือเซลล์ในร่างกายส่วนอื่นๆ สารสื่อประสาท (Neurotransmitters) เป็นสารเคมีที่ทำหน้าที่ส่งสัญญาณ มันจะถูกปล่อยออกมาตอนที่มีสัญญาณเกิดขึ้นที่ Synapse ความสามารถของสมองที่จะส่งสัญญาณนั้นๆ ไปยังเซลล์อื่นๆ หรือรับสัญญาณจากเซลล์อื่นๆ มีความสำคัญอย่างมาก และสารสื่อประสาทกับตัวรับ (Receptor) ก็เป็นหัวใจหลักของการสื่อสาร เมื่อสารสื่อประสาทถูกปล่อยออกมา มันจะผูกเชื่อมกับโมเลกุลตัวรับ สัญญาณไฟฟ้าเกิดการเปลี่ยนแปลงและทำให้เกิดผลต่างกันตามแต่ละประเภทของสารสื่อประสาทและประเภทของตัวรับ มีสารสื่อประสาทที่รู้จักดีมากกว่า 60 ชนิด แต่สารสื่อประสาทสำคัญที่น่าสนใจ และที่เราจะพูดถึงมีอยู่ 4 ชนิด ทั้งหมดเป็นสารสื่อประสาทที่ทำหน้าที่เป็นฮอร์โมนได้ด้วย (เราจะใช้คำสลับไปมาระหว่าง สารสื่อประสาทกับฮอร์โมน ถ้าอธิบายเกี่ยวกับพฤติกรรมเราจะใช้คำว่าฮอร์โมน แต่ถ้าเป็นเรื่องที่เกี่ยวข้องกับสมอง เราจะเลือกใช้คำว่าสารสื่อประสาท)
สารแห่งความสุข Dopamine Endorphin Oxytocin
Serotonin Dopamine ฮอร์โมน “รู้สึกดี” ที่ช่วยกระตุ้นให้เราทำในสิ่งที่เราชอบ ทุกครั้งที่เรารู้สึกดี ไม่ว่าจะเป็น ทำงานเสร็จทันเวลา ไปถึงสถานีรถไฟทันเวลา ได้กินไอศครีมรสช๊อกกาแล็ตลาวา นั่นเป็นเพราะว่าร่างกายหลั่ง Dopamine ออกมา Dopamine เป็นรางวัลที่เราได้รับจากการที่เราทบางอย่างสำเร็จ เช่น ค้นพบบางอย่างหรือลดน้ำหนัดลงได้ตามที่ตั้งใจ
Oxytocin ฮอร์โมน “สายสัมพันธ์” ที่ช่วยให้เราสร้างสายใยระหว่างเรากับคนรอบตัว ทำให้เกิดความรู้สึกดีจากการที่เราเชื่อใจคนอื่น ไม่ว่าจะเป็นแม่กับลูก หรือความสัมพันธ์ระหว่างคู่รัก Oxytocin ช่วยให้เราอารมณ์ดีหัวเราะได้ง่าย ทำให้เราเข้ากับคนอื่นๆ ได้ง่ายขึ้น ช่วยให้เราสนุกกับการเข้าสังคม และการที่เราอยู่กับคนเยอะๆ ก็ยิ่งทำให้เราหัวเราะได้ง่ายขึ้นไปอีก
Serotonin ฮอร์โมน“คนพิเศษ”ทำให้เรารู้สึกเป็นคนสำคัญการที่เราคิดถึงความสำเร็จหรือความทรงจำดีๆ ในอดีต จะช่วยให้ร่างกายหลั่ง Serotonin ออกมาได้ คนที่ไม่ชอบเข้าสังคมมักจะขาดฮอร์โมนนี้ วิธีง่ายๆ ที่จะช่วยให้มีฮอร์โมนนี้คือ กินกล้วยและออกไปรับแสงแดดสัก 20 นาที จะช่วยให้ร่างกายหลั่ง Serotonin ออกมา
Endorphin ฮอร์โมน “บ้าพลัง” ช่วยให้เราพ้นจากความเจ็บปวดของร่างกาย Endorphin ช่วยให้นักวิ่งระยะไกลยังคงวิ่งต่อไปได้ ช่วยให้ฟื้นฟูจากอาการบาดเจ็บและเพิ่มความต้านทานให้ร่างกายอีกด้วย ช่วยให้เราทนต่อความเจ็บปวดหรือเมื่อยล้า ถึงจะหมดแรงแต่ก็ยังไปต่อได้อีก เป็นเหตุผลที่ทำให้เรายังไปยิมได้อีกถึงแม้จะยังมีอาการเจ็บจากวันก่อนๆ และอาจจะเป็นเหตุผลเดียวกันกับที่บรรพบุรุษของเราที่สามารถออกล่าสัตว์ได้อย่างต่อเนื่อง ถึงแม้จะต้องทนฝืน หมดแรงหรือบาดเจ็บจากการล่าสัตว์ ทั้งหมดก็เพื่อความอยู่รอดของกลุ่ม
ความสุขไม่ใช่สิ่งที่อยู่ดีๆ ก็เกิดขึ้นได้ แต่มันยังเกี่ยวข้องกับเคมีในสมองและร่างกายที่วิวัฒนาการมาก่อนบรรพบุรุษของเรา และเราก็สามารถเลือกและตัดสินความสุขของเราได้เอง ความเครียดไม่ได้เป็นเรื่องร้ายอย่างที่คิด ถ้าเรารู้จักเผชิญหน้าและมองว่าสถานการณ์ต่างๆ เป็นโอกาสที่เราจะได้เรียนรู้ นอกจากนั้นร่างกายเรายังวิวัฒนาการช่วยให้เราตอบสนองกับความเครียด ส่งเสริมให้สร้างความสัมพันธ์ เพิ่มความมั่นใจ และช่วยให้เรากลับมาจัดการกับความเครียดได้อย่างลงตัว
อ้างอิงแหล่งข้อมูล
Food, mood and health: a neurobiologic outlook http://www.scielo.br/pdf/bjmbr/v31n12/3323c.pdf
How to make stress your friend https://www.ted.com/speakers/kelly_mcgonigal
